CZECHY – Długi covid: Co o nim wiemy i kto jest zagrożony?  

ČESKO – Dlouhý covid: Co o něm víme a komu hrozí?  

CZECHY – Długi covid: Co o nim wiemy i kto jest zagrożony?

Źródło: 14.11.2022 Tereza Hellerová

Liczba osób z pozytywnym wynikiem testu na Covid-19 jest nadal wysoka, trwa jesienna fala koronawirusa. Chociaż ostatni wariant omikronu zwykle powoduje chorobę o łagodnym przebiegu, u niektórych pacjentów nadal może rozwinąć się tak zwany zespół postcovidowy. Potrafi naprawdę dręczyć człowieka, a czasem nawet wykluczyć go z normalnego życia. I wydaje się, że kobiety są szczególnie zagrożone!

W październiku 2021 r. Światowa Organizacja Zdrowia opisała tak zwany długi covid obejmujący ponad 200 objawów.

Po doświadczeniu COVID-19 wielu pacjentów nie czuje się dobrze i potrzebuje trochę czasu, aby wyzdrowieć, zanim będą mogli wrócić do normalnego tempa.

Niektórzy z szczęśliwcy przeszli chorobę prawie niezauważenie, inni mieli ciężki przebieg lub byli nawet hospitalizowani. Jednak niezależnie od przebiegu pierwotnej choroby, u wszystkich może pojawić się tzw. długi  covid.

Ponad dwieście objawów

Wkrótce po tym, jak nowa choroba koronawirusa rozprzestrzeniła się na całym świecie i liczba zgonów gwałtownie wzrosła, oprócz doniesień o wyścigu w celu wyprodukowania skutecznej szczepionki, zaczęły pojawiać się informacje, że wyleczeni pacjenci nadal cierpią na różne dolegliwości.

W październiku 2021 r. Światowa Organizacja Zdrowia opisała tak zwany długi covid obejmujący ponad 200 objawów. Jednocześnie ustaliła również, że zespół post-covid lub „długi covid” występuje wtedy, gdy pacjent ma problemy nawet trzy miesiące po pierwotnym zakażeniu i nie można ich wyjaśnić inną przyczyną.

U niektórych następuje natychmiast po ostrej fazie choroby, podczas gdy inne problemy pojawiają się nawet po prawie bezobjawowym okresie. A dla niektórych problemy mogą się zmieniać, ustępować i pojawiać ponownie.

Z czym najczęściej spotykają się pacjenci?

• Przedłużające się zmęczenie i wyczerpanie (według metaanalizy opublikowanej na www.sciencedirect.com, jedna trzecia pacjentów cierpi na te objawy trzy miesiące lub dłużej po doświadczeniu COVID-19).
• Pacjenci mają duszności i kaszlą nawet podczas normalnego ruchu.
• Czasami odczuwają bóle głowy, klatki piersiowej, kręgosłupa lędźwiowego lub stawów. • Często pojawia się bezsenność, złe samopoczucie, jak wynika z badań, co piąty pacjent cierpi na zaburzenia koncentracji, pamięci i orientacji.
• Niektórzy mają uporczywą biegunkę, zaparcia lub utratę apetytu.
• Ale są też przypadki wypadania włosów, zaburzeń erekcji i obniżonego libido lub problemów ze skórą.

Długotrwałe objawy nie omijają młodych ludzi ani dzieci, więc nie jest to problem tylko dla osób starszych. W Czechach w 2021 r. diagnozę o nazwie Stan po Covid-19 zgłoszono u 49 708 pacjentów.

Według Instytutu Informacji Zdrowotnej i Statystyków Republiki Czeskiej w pierwszej połowie 2022 r. było 45,5 tys. osób.

Pomogą też specjalne centra

W Czechach, w czasie pandemii, stopniowo powstawały poradnie post-covidowe lub specjalistyczne ośrodki, najczęściej na oddziałach płuc w dużych szpitalach. Skupiają lekarzy z różnych dziedzin, którzy następnie przeprowadzają dalsze badania i wybierają metodę leczenia.

Pacjenci powinni kierować się do nich po konsultacji z lekarzem rodzinnym. Ten ostatni na przykład wysyła je do oddziału pulmonologicznego w przypadku uporczywych problemów z oddychaniem. Lekarz pulmonolog lub lekarz skieruje skomplikowane przypadki do specjalistycznego ośrodka.

„Nasz ośrodek opieki post-covidowej działa od początku 2021 roku i od tego czasu zawsze mieliśmy pełne obłożenie, z co najmniej miesięcznym wyprzedzeniem” – podsumowuje lekarz Mikuláš Skála z Uniwersytetu Medycznego w Hradcu Králové.

„W pierwszej fali chcieliśmy dowiedzieć się, ile osób po stwierdzeniu zarażenia będzie miało konsekwencje i rozwinie zespół post-covid. Dane pokazują nam, że 9-10% wszystkich pacjentów miało uporczywe trudności i zmniejszoną lub uszkodzoną czynność płuc 12 miesięcy po chorobie”.

Ale według lekarza liczba 10% dotyczyła wcześniejszych fal. Jest prawdopodobne, że ryzyko rozwoju długiego covidu będzie znacznie mniejsze po najnowszym wariancie omikronowym. Głównie dzięki efektowi szczepienia i charakterowi tego wariantu.

Szansa na wyzdrowienie

Pacjenci są najczęściej leczeni przez trzy do sześciu miesięcy w ośrodku post-covid w Králové-Hradec. Eksperci z innych szpitali również zgadzają się co do danych w tym samym czasie. „Mamy dużą pulę pacjentów dostępnych w poradniach pooperacyjnych Szpitala Uniwersyteckiego w Ołomuńcu i Szpitala Uniwersyteckiego w Brnie”, mówi Milan Sova, kierownik Kliniki Chorób Płuc i Gruźlicy Szpitala Uniwersyteckiego w Brnie.

„Przebadano tu ponad 4000 pacjentów i większość problemów z oddychaniem ustąpiła w ciągu 3-6 miesięcy”.

Według danych z ÚZIS CR, pacjenci, którzy są nosicielami choroby są leczeni przez okres od trzech miesięcy do dwóch lat, w zależności od przypadku. Potwierdza to dr Skála z ośrodka post-covid: „Mamy pacjentów, którzy przychodzą do nas na rok lub półtora, to zależy od powagi problemów. Na przykład, odbudowa uszkodzonego płuca po ciężkim zapaleniu płuc może trwać bardzo długo.

Według ekspertów, mniej więcej jedna na dziesięć osób, u których zdiagnozowano zespół post-covidowy, będzie cierpieć z powodu trwałych konsekwencji lub długotrwałych trudności. Tylko w 2021 r. w Czechach było 1083 osób, które nie były w stanie pracować z diagnozą „z powodu covid-19”.

Komu to grozi?

• Nawet młoda osoba o dobrej kondycji może cierpieć na zespół post-covidu.
• Częściej jednak są to osoby starsze, z chorobami przewlekłymi, takimi jak cukrzyca typu 2, a także osoby, które same miały ciężki przebieg choroby, np. musiały być wentylowane inwazyjnie.
• Źródła zagraniczne wskazują również inną wrażliwą grupę, a mianowicie kobiety w wieku od 40 do 60 lat. Różnicę ze względu na płeć wyjaśnia profesor Chris Brightling z Uniwersytetu w Leicester, mówiąc, że może to wynikać z różnic w odpowiedzi immunologicznej organizmu.

„Mężczyźni są bardziej narażeni na pogorszenie podczas samej choroby. Podczas gdy u kobiet mamy do czynienia z trwającą reakcją zapalną, co prowadzi do większego prawdopodobieństwa, że ​​będą cierpieć na długi covid” – spekuluje naukowiec.

• Dzieci mogą również cierpieć na podobne problemy po zarażeniu, co dorośli. Nawet jeśli przeszły chorobę bez objawów. Mogą również rozwinąć rzadki PIMS-TS lub zespół wieloukładowej odpowiedzi zapalnej w ciągu kilku tygodni po chorobie. Objawy obejmują gorączkę, ból brzucha, wymioty, biegunkę, obrzęk powiek, zaczerwienienie oczu i objawy skórne. Istnieje ryzyko uszkodzenia narządów wewnętrznych w organizmie i długotrwałej hospitalizacji.

Uważaj na nowe objawy!

Ale nie wszystko po covid jest post-covid! Lekarze odkrywają smutne przypadki zaniedbanych guzów lub poważnych chorób płuc. „Kiedy pacjent rozwinie zupełnie nowy objaw kilka miesięcy po doświadczeniu Covid-19, powinien natychmiast zgłosić się do swojego lekarza rodzinnego. W większości przypadków nie jest związany z pasożytem lub tylko wtórnie. „Kiedy niezbadany pacjent umówi się na wizytę w naszym ośrodku, a jego kolej nadejdzie za dwa miesiące, może być już za późno”, ostrzega dr Skála.

To nie jest tego warte!

Lekarze i naukowcy są zgodni, że szczepienia są niezbędnym narzędziem w walce z Covid-19. Wykazano jednak, że szczepienie chroni również przed rozwojem zespołu post-covid.

Badanie przeprowadzone w Wielkiej Brytanii wykazało, że ryzyko przedłużonych objawów covid było o 50% niższe u osób zaszczepionych dwiema dawkami szczepionki niż u osób nieszczepionych.

Pomoże też rehabilitacja

• Rehabilitacja, w tym terapia laserowa, może skutecznie pomóc w przypadku zespołu post-covidowego. Według dr. Jaroslava Větvički z Centrum Medycznego Zabezpieczenia Reprezentacji Sportowej służy on do łagodzenia stanów zapalnych w tkance płucnej, ma również pozytywny wpływ na przeponę i pomocnicze mięśnie oddechowe.
• Korzystna jest również fizjoterapia, zwłaszcza specjalne ćwiczenia oddechowe. • Jak prowadzić rehabilitację w przypadku utraty sprawności, radzi Poradnik dla pacjentów opracowany przez Szpital Ogólny w Ołomuńcu (np. na www.fnhk.cz).
• Pobyty relaksacyjne i rehabilitacyjne oferują Lázně Jáchymov, Luhačovice, Darkov lub Janské Lázně.

Choroba pozbawiła mnie snu

• Bezsenność, zaburzenia snu, problemy z zasypianiem, wczesne budzenie się, koszmary senne i żywe sny są bardzo częstymi konsekwencjami po doświadczeniu COVID-19.
• Eksperci nie wiedzą jeszcze dokładnie, co powoduje zaburzenia snu. Według hipotez może to być uszkodzenie układu nerwowego przez wirusa, który przedostaje się w głąb mózgu przez uszkodzony nerw węchowy. Lub może to być przesadna reakcja immunologiczna organizmu (tzw. burza cytokinowa), która również wpływa na pojawienie się problemów psychologicznych.
• Jeśli nie śpisz dobrze po zarażeniu, spróbuj „higieny snu”. Ograniczaj kofeinę, alkohol i nikotynę wieczorem, idź spać i regularnie wstawaj o określonej porze, eliminuj hałas i źródła światła podczas snu.
• Krzyczenie, chodzenie we śnie, kopanie lub łomotanie podczas snu może być oznaką poważnej choroby neurologicznej, takiej jak choroba Parkinsona.
• Pacjenci mogą skontaktować się z Narodowym Instytutem Zdrowia Psychicznego w Klecanach i powinni zostać przebadani w tzw. laboratorium snu. Mogą również dołączyć do badania.   www.neurocovid.cz .

---

ČESKO – Dlouhý covid: Co o něm víme a komu hrozí?

Zdroj: 14.11.2022 Tereza Hellerová

Počty lidí s pozitivním testem na covid-19 jsou stále vysoké, podzimní vlna koronaviru je v běhu. Ačkoli poslední varianta omikron způsobuje většinou jen onemocnění s mírným průběhem, i tak se u některých pacientů může rozvinout tzv. postcovidový syndrom. Ten umí člověka pořádně potrápit a někdy i vyřadit z normálního života. A zdá se, že hrozí zejména ženám!

V říjnu 2021 popsala Světová zdravotnická organizace tzv. dlouhý covid včetně jeho více než 200 příznaků.

Po prodělaném onemocnění covid-19 se mnoho pacientů necítí dobře a potřebují určitý čas na zotavenou, než se dostanou do svého normálního tempa.

Někteří šťastnější prošli nemocí takřka bez povšimnutí, jiní trpěli těžkým průběhem, nebo byli dokonce hospitalizováni. Ovšem bez ohledu na průběh původního onemocnění se u všech z nich může objevit tzv. postcovidový syndrom neboli dlouhý covid.

Přes dvě stovky příznaků

Brzy poté, co se onemocnění novým koronavirem rozšířilo po celém světě a strmě narůstal počet obětí, se kromě zpráv o závodu ve výrobě účinné vakcíny začaly množit také informace, že vyléčení pacienti trpí i nadále různými obtížemi.

V říjnu 2021 popsala Světová zdravotnická organizace tzv. dlouhý covid včetně jeho více než 200 příznaků. Zároveň také určila, že o postcovidový syndrom neboli „dlouhý covid“ se jedná tehdy, když má pacient problémy i po třech měsících od původní infekce a není možné je vysvětlit jinou příčinou.

U někoho bezprostředně naváže na akutní fázi nemoci, jindy se různé potíže objevují i po téměř bezpříznakovém covidu. A u někoho mohou problémy dokonce kolísat, polevit a zase se objevit.

Co pacienty potkává nejčastěji?

• Dlouhotrvající únava a vyčerpání (těmi trpí podle metaanalýzy publikované na www.sciencedirect.com celá třetina pacientů tři měsíce a déle po prodělání covidu-19).
• Nemocní se zadýchávají a kašlou i při běžném pohybu.
• Někdy je bolí hlava, hrudní, bederní páteř nebo klouby.
• Často se objevuje nespavost, malátnost, každý pátý pacient podle studie trpí poruchou soustředění, paměti i orientace.
• U některých přetrvávají průjem, zácpa nebo nechutenství.
• Ale objevují se také případy ztráty vlasů, poruchy erekce a sníženého libida či kožní problémy.

Dlouhý covid se nevyhýbá mladým ani dětem, nejde tedy pouze o problém seniorů. V Česku byla v roce 2021 diagnóza pojmenovaná jako Stav následující po onemocnění covid-19 vykázána u 49 708 pacientů.

Za první polovinu roku 2022 to bylo 45,5 tisíce osob, uvádí Ústav zdravotnických informací a statistky ČR.

Pomohou i speciální centra

V Česku během pandemie postupně vznikaly postcovidové poradny či specializovaná centra nejčastěji při plicních odděleních velkých nemocnic. Sdružují lékaře různých oborů, kteří následně provádějí další vyšetření a volí způsob léčby.

Pacienti by se na ně měli obracet po konzultaci se svým praktickým lékařem. Ten je např. při přetrvávajících problémech s dýcháním odešle na plicní oddělení. Komplikované případy pneumolog nebo praktik doporučí do specializovaného centra.

„Naše Centrum postcovidové péče funguje od začátku roku 2021 a od té doby máme stále plnou kapacitu nejméně měsíc dopředu,“ rekapituluje lékař Mikuláš Skála z FN Hradec Králové.

„Hned v první vlně jsme chtěli zjistit, kolik lidí po prodělání covidu bude mít následky a rozvine se u nich postcovidový syndrom. Data nám ukazují, že 9–10 % ze všech pacientů mělo přetrvávající obtíže a snížené nebo poškozené plicní funkce 12 měsíců od onemocnění.“

Podle lékaře ale údaj 10 % platil pro dřívější vlny. Je pravděpodobné, že rizika rozvinutí dlouhého covidu budou po poslední variantě omikronu výrazně menší. Hlavně díky efektu očkování a povaze této varianty.

Šance na uzdravení

Pacienti jsou v královéhradeckém postcovidovém centru léčeni nejčastěji tři až šest měsíců. Na stejném časovém údaji se shodují i odborníci z jiných nemocnic. „K dispozici máme velký soubor pacientů z postcovidových poraden FN Olomouc a FN Brno,“ uvádí Milan Sova, přednosta Kliniky nemocí plicních a tuberkulózy Fakultní nemocnice Brno.

„Zde bylo vyšetřeno přes 4000 pacientů a většina respiračních potíží se do 3–6 měsíců upravila.“

Někdo ale stůně mnohem déle. Podle dat ÚZIS ČR jsou pacienti s postcovidem léčeni v délce od tří měsíců až po dva roky podle daného případu. A potvrzuje to i doktor Skála z postcovidového centra: „Máme pacienty, kteří k nám docházejí rok i rok a půl, záleží na tíži problémů. Například strukturálně poškozená plíce po těžké covidové pneumonii se může hojit velmi dlouho.“

Z lidí, kterým byl diagnostikován postcovidový syndrom, si podle odborníků přibližně každý desátý ponese trvalé následky či dlouhodobé obtíže. Jen v roce 2021 bylo v Česku 1083 osob v pracovní neschopnosti s diagnózou „po onemocnění covidem-19“.

Koho ohrožuje?

• Postcovidovým syndromem může trpět i mladý člověk s dobrou fyzičkou.
• Častěji jsou to však lidé starší, s chronickými onemocněními jako například cukrovka 2. typu a také ti, kteří měli těžký průběh samotného covidu, například museli být invazivně ventilovaní.
• Zahraniční zdroje identifikují i další ohroženou skupinu, a to ženy od 40 do 60 let. Rozdíl založený na pohlaví vysvětluje profesor Chris Brightling z Univerzity v Leicesteru tím, že je to možná dáno rozdíly v imunitní odpovědi organismu.

„U mužů je větší pravděpodobnost, že se během samotného onemocnění dostanou do horšího stavu. Kdežto u žen se setkáváme s pokračující zánětlivou reakcí, která vede k vyšší pravděpodobnosti, že budou trpět dlouhým covidem,“ spekuluje vědec.

• Podobnými postcovidovými problémy jako dospělí mohou trpět i děti. A to i když prošly nemocí bez příznaků. V následujících týdnech po nemoci se u nich může rozvinout také vzácný PIMS-TS neboli syndrom multisystémové zánětlivé odpovědi. Příznaky jsou horečka, bolest břicha, zvracení, průjem, oteklá víčka, červené oči a kožní projevy. Hrozí poškození vnitřních orgánů v těle a dlouhodobá hospitalizace.

Pozor na nové příznaky!

Ne všechno po covidu je ale postcovid! Lékaři objevují smutné případy zanedbaných nádorů či závažných plicních nemocí.

„Když se u pacienta objeví úplně nový příznak několik měsíců od prodělání covidu-19, měl by hned navštívit svého praktického lékaře. Většinou to totiž s covidem nesouvisí nebo pouze sekundárně. Když se nevyšetřený pacient objedná k nám do centra a přijde na řadu za dva měsíce, už může být pozdě,“ varuje doktor Skála.

Není o co stát!

Za zásadní nástroj v boji proti onemocnění covid-19 lékaři i vědci shodně označují očkování. Ukázalo se ovšem, že očkování chrání i před rozvinutím postcovidového syndromu.

Studie provedená ve Velké Británii prokázala, že riziko dlouhého covidu bylo o 50 % nižší u očkovaných dvěma dávkami vakcíny než u neočkovaných.

Pomůže i rehabilitace

• S postcovidovým syndromem může účinně pomoci rehabilitace včetně terapie laserem. Podle doktora Jaroslava Větvičky z Centra zdravotnického zabezpečení sportovní reprezentace se používá na zklidnění zánětu v plicní tkáni, pozitivní vliv má i na bránici a pomocné dýchací svaly.
• Prospívá i fyzioterapie, zejména speciální dechová gymnastika.
• Jak rehabilitovat, když trpíte ztrátou výkonnosti, poradí Příručka pro pacienty, kterou sestavili ve FN Olomouc (např. na www.fnhk.cz ).
• Postcovidové a rehabilitační pobyty nabízejí Lázně Jáchymov, Luhačovice, Darkov nebo Janské Lázně.

Nemoc mi sebrala spánek

• Nespavost, poruchy spánku, problémy s usínáním, brzké buzení, noční můry a živé sny jsou velmi časté následky po prodělání covidu-19.
• Odborníci zatím přesně nevědí, co poruchy spánku způsobuje. Podle hypotéz jde možná o poškození nervové soustavy virem, který se přes poškozený čichový nerv dostane hlouběji do mozku. Nebo může jít o přehnanou imunitní reakci těla (tzv. cytokinová bouře), která má vliv i na vznik psychických problémů.
• Pokud po covidu špatně spíte, zkuste „spánkovou hygienu“. Omezte kofein, alkohol a nikotin ve večerních hodinách, choďte spát a vstávejte pravidelně v určitou hodinu, eliminujte při spaní zvuky a zdroje světla.
• Když se u vás ve spánku objeví křik, náměsíčnost, kopání nebo bouchání okolo sebe, může se jednat o známku závažného neurologického onemocnění, např. Parkinsonovy choroby.
• Pacienti se mohou obrátit na Národní ústav duševního zdraví v Klecanech a měli by být vyšetřeni v tzv. spánkové laboratoři. Zapojit se mohou i do studie www.neurocovid.cz .