PL/CZ informace – zákony – předpisy – pozvánky a pod. CZ/PL informacje – ustawy – przepisy – zaproszenia itp.
Česká republika již není regionální enklávou prosperity. Co mohou Polsku závidět?*
Czechy już nie są regionalną enklawą dobrobytu. Czego mogą zazdrościć Polsce?*
Česká republika již není regionální enklávou prosperity. Co mohou Polsku závidět?
Česká republika byla od počátku transformace nejbohatší zemí střední a východní Evropy. Tamní ekonomika však již několik let stagnuje, zatímco Polsko se rozvíjí. To nezůstává bez povšimnutí Čechů, kteří se znepokojením konstatují, že Poláci už nejsou chudší.
Česká média, včetně těch největších, letos v létě informovala o tom, že průměrný plat v Polsku převyšuje průměrný plat v Česku. To vyvolalo na českých diskusních fórech a sociálních sítích pořádnou senzaci. Česká republika byla první zemí v regionu, kterou Mezinárodní měnový fond zařadil mezi vyspělé ekonomiky. Donedávna se také těšily statutu „Švýcarska střední a východní Evropy“, tedy země, která vzbuzovala největší důvěru zahraničních investorů. Polsko bylo od počátku politické transformace chudší zemí s nižší životní úrovní.
Češi u polského moře
Obraz Polska v očích jeho jižních sousedů se vyvíjí i díky tomu, že v posledních letech vzrostl jejich zájem o dovolenou u polského moře. Měli tak možnost vidět, jaké jsou podmínky pro život v Polsku. To zahrnuje: v důsledku zlepšení silniční infrastruktury státu na řece Visle, včetně nedávného otevření rychlostní silnice S3. Letos podle předběžných odhadů přijelo k polskému Baltskému moři přibližně 550 000 Čechů, oproti 350 tis v roce 2023. To je třikrát více než v roce 2019, poslední rok před vypuknutím pandemie COVID-19, která vedla ke kolapsu cestovního ruchu.
Údaje uváděné českými médii při srovnání úrovně mezd v Polsku a Česku však mohou být zavádějící. Opravdu se dnes žije lépe na Visle než na Vltavě? Převzalo Polsko od Čechů status nejbohatší země regionu? A pokud ano, jaké jsou pro to důvody? Podíváme se na širší katalog statistik.
Co dělá ekonomiku považována za vysoce rozvinutou?
Podle klasifikace Mezinárodního měnového fondu, která rozděluje země na vyspělé (pokročilé) a rozvojové, je Česká republika od roku 2009 v první skupině, ve druhé zůstává Polsko. Jak ale washingtonská instituce připouští, rozdělení není založeno na tvrdých kritériích, jako je úroveň HDP na hlavu. Například pro Slovensko, Estonsko, Litvu a Lotyšsko bylo vstupem do skupiny vyspělých ekonomik přijetí eura.
Pokud bychom se měli spoléhat pouze na HDP na obyvatele – tedy hodnotu finálních výrobků a služeb vyrobených v zemi na obyvatele – je Česká republika ve skutečnosti na výrazně vyšší úrovni rozvoje než Polsko. V roce 2023 činil HDP na obyvatele na Vltavě 29,2 tisíc euro a na řece Visle jen 19,9 tisíc euro. Z tohoto pohledu má Polsko blíže k Rumunsku (17 tisíc euro) než k České republice.
Rozdíl je o něco menší, když se tyto údaje očistí o rozdíly v kupní síle eura v obou zemích. HDP na obyvatele při zachování parity kupní síly (PPP) v České republice v roce 2023 činil 34,9 tisíc euro – což je 92 procent průměr EU – a v Polsku 30,1 tis eur, tedy 79,4 procenta průměr EU. Tento rozdíl se ale rychle zmenšuje. V roce 2004, kdy země našeho regionu vstupovaly do EU, byl HDP na obyvatele (PPP) v Polsku téměř o polovinu nižší než průměr EU a v ČR pouze o 20 %. Rozdíl ve vývoji mezi Polskem a Českem se snížil z 29 % průměru EU na méně než 13 %.
Byla pandemie průlomová? Polsko rychleji dohání Česko
Polsku se v posledních letech podařilo překonat velkou část odstupu od České republiky. V letech 2010-2017 se tato vzdálenost ještě zvětšila. Později se začal zmenšovat a tento jev zesílil po vypuknutí pandemie COVID-19. V roce 2019 byl rozdíl v HDP na obyvatele (PPP) mezi Českem a Polskem téměř 23 % průměru EU. To znamená, že za tři roky se snížil o 10 procentních bodů, více než v předchozích 15 letech.
Je to vidět i na údajích o úrovni reálného (přepočteného ve stálých cenách) HDP. V Polsku byl domácí produkt, očištěný o vliv sezónních faktorů, ve druhém čtvrtletí letošního roku o více než 13 % vyšší, než ve čtvrtém čtvrtletí 2019. Mezi „novými zeměmi EU“ zaznamenalo rychlejší ekonomický růst pouze Chorvatsko (18,3 %). Česká ekonomika rostla pouze o 1 %.
Během této doby ekonomika eurozóny podle údajů Eurostatu vzrostla o 3,9 procenta, Maďarsko o 5,7 procenta, Slovensko a Lotyšsko o 6,1 procenta a Rumunsko o 7,3 procenta. Reálná změna HDP Litvy v daném období byla 9,1 procenta, Slovinska 9,2 procenta a Bulharska 9,9 procenta.
Ačkoli je HDP na obyvatele oblíbeným měřítkem úrovně ekonomického rozvoje země, není vždy dobrým ukazatelem kvality života. Ekonomický růst, měřený HDP, se nemusí nutně promítnout přímo do zvýšení příjmu průměrného rezidenta. Proto pokušení srovnávat platy.
Jsou příjmy Poláků vyšší než Čechů?
Česká média v této souvislosti citovala údaje o průměrné mzdě v podnikovém sektoru ze zprávy poradenské společnosti Forvis Mazars. V Polsku činila 1 795 euro a v České republice 1 779 euro. Češi byli v minulých letech stabilně nejlépe placení mezi národy Visegrádské čtyřky (kromě Polska a České republiky sem patří i Slovensko a Maďarsko). Analytici z Forvis Mazars spočítali, že v Polsku vzrostla průměrná mzda během roku o 25 procent a v Česku jen o 6 procent.
Tyto údaje však málo vypovídají o skutečných mzdách Poláků a Čechů a ještě méně o jejich celkových příjmech a kupní síle. Za prvé, podnikový sektor (i když není jasné, zda byl v obou zemích definován stejně) je pouze součástí ekonomiky a mzdy jsou zde obvykle vyšší než v jiných sektorech. Za druhé se bavíme o hrubých platech. Za třetí, převod mezd na eura je citlivý na výkyvy měn, které často nemají přímý dopad na životní podmínky obyvatel.
Z pohledu Čechů, kteří odešli do zahraničí, včetně Polska, má samozřejmě určitý význam fakt, že jejich průměrná mzda v eurech relativně poklesla oproti průměrné mzdě v jiných zemích. Pro většinu domácností – jak v České republice, tak v Polsku – je ale důležité, kolik si mohou za svůj příjem ve své zemi koupit. Taková srovnání umožňují údaje týkající se tzv. čistý ekvivalentní příjem. Pokrývají běžnou populaci – nejen z práce, ale i z důchodů a dalších sociálních transferů – a zohledňují skutečnost, že náklady na udržení další osoby v domácnosti jsou nižší než náklady na udržení první osoby (ekvivalenční škála přiřadí prvnímu dospělému váhu 1, každé další osobě starší 14 let se přiřadí váha 0,5 a každému mladšímu dítěti se přiřadí váha 0,3 příjmu čtyřčlenné rodiny se dvěma dětmi do 14 let; je tedy děleno 2,1, nikoli čtyřmi).
Takto vypočtený medián příjmu na hlavu v České republice (tj. příjem prostřední osoby v rozdělení příjmů) byl v roce 2023 16,2 tisíce euro PPP a v Polsku téměř 16,6 tis euro PPP. Zohlednění parity kupní síly (PPP) znamená, že tento medián příjmu v ČR by stačil na nákup až 16 200 euro v Polsku. Průměrný Čech si v roce 2019 vydělal o 13 % více než průměrný Polák. V roce 2012 byl tento rozdíl 19,5 % a v roce 2005 (starší údaje nejsou k dispozici) 60 %. Tato data nenechají nikoho na pochybách, že Češi oproti Polákům zchudli, přestože jejich nominální příjmy se za poslední dvě desetiletí zvýšily o více než 112 procent. V Polsku se medián příjmu zvýšil mnohem více: téměř o 250 %.
Prosperita závisí na úrovni spotřeby, nikoli na příjmu
Statistici často doporučují, aby se hodnocení blahobytu nezaměřovalo na úroveň příjmu, ale na úroveň spotřeby – a to zahrnuje zboží a služby poskytované veřejným sektorem. Jednotlivé země se liší rozsahem služeb, které stát svým obyvatelům poskytuje. Například spotřeba na hlavu v zemi, která má vysoké daně a širokou škálu veřejných služeb, může být podobná jako v zemi, která má nízké daně a úzký rozsah veřejných služeb, i když v zemi s vysokými daněmi a širokou škálou veřejných služeb je čistý příjem (z důvodu vysokých daní) na hlavu nižší.
Takovým měřítkem úrovně spotřeby jsou ukazatele skutečné individuální spotřeby (AIC) vypočítané Eurostatem. Zahrnují veškeré výdaje na soukromou spotřebu a některé veřejné výdaje (např. na zdravotní péči, ale ne na armádu). Ve světle těchto údajů je úroveň materiálního blahobytu v České republice stále vyšší než v Polsku, ale jen mírně, o 0,5 %. Skutečná individuální spotřeba na Vltavě v roce 2023 činila téměř 20,5 tis. euro PPP a v Polsku téměř 20,4 tis euro PPP. Ještě před pandemií COVID-19 nás Češi předběhli v tomto ohledu zhruba o 15 %, v roce vstupu do EU o 26 %. Tyto údaje nejlépe ukazují, že Češi mohou mít oprávněný pocit, že již nejsou nejbohatším národem v regionu.
Čechům škodí jejich úzké vazby na Německo
Proč Polsko v posledních letech v životní úrovni tak rychle předběhlo Českou republiku? Důvodů je několik. Jedním z nich bylo, že v reakci na pandemii COVID-19 polská vláda zvýšila výdaje více než česká vláda. Jak tehdy (v květnu 2020) vysvětlili ekonomové z ING bank, Polská národní banka přišla na pomoc polské vládě tím, že zahájila program nákupu státních dluhopisů a dluhopisů garantovaných státní pokladnou ve větším měřítku než v kterékoli jiné zemi v regionu (NBP v letech 2020-2021 nakoupila dluhopisy za 144 miliard PLN; zákonnost těchto operací je v současné době předmětem šetření parlamentního výboru pro ústavní odpovědnost). Česká národní banka zachovala konzervativnější měnovou politiku a omezila se na snižování úrokových sazeb.
Rozdíly v měnové a fiskální politice způsobily, že česká koruna po roce 2020 výrazně posílila vůči polskému zlotému. V praxi však šlo o pokračování již patrného trendu. Posilování české koruny trvalo přibližně od poloviny minulého desetiletí až do roku 2023. Během této doby posílila měna našich jižních sousedů vůči euru o cca 20 %, a vůči zlotému – který, výrazně oslabil po prezidentských volbách v r. Polsko v roce 2015, které dotlačilo jednu z ratingových agentur ke snížení ratingu bonity země – o více než 30 %.
Přitom ještě před pandemií začal německý průmysl, zejména automobilový, slábnout. A česká ekonomika je více integrována do německých dodavatelských řetězců než polská. 32 % českého exportu jde do Německa, u polského exportu se jedná o přibližně 27 %, ale náš export je více diverzifikovaný průmyslově. Špatná ekonomická situace nad Rýnem v kombinaci se zhodnocováním koruny těžce zasáhla českou ekonomiku.
Češi ponoření do pesimismu. Spotřeba je utrpení
Stagnace ekonomiky měla negativní dopad na náladu v ČR. I když v žádné zemi EU není míra nezaměstnanosti tak nízká jako tam a příjmy domácností se reálně nesnížily, špatná ekonomická situace způsobila, že Češi ztratili pocit ekonomické jistoty. To zase podkopalo jejich ochotu utrácet. To je jasně vidět na ukazatelích spotřebitelského sentimentu (ESI) vypočítaných Evropskou komisí.
V Polsku činil v září ESI v sektoru domácností (EK také sleduje náladu v průmyslu, stavebnictví, obchodu atd.) 1 bod oproti -1,5 bodu v srpnu. To znamená, že více spotřebitelů vidí, že se jejich finanční situace a ekonomika spíše zlepšuje než zhoršuje. V České republice byl minulý měsíc stejný ukazatel -11,9 bodu, což znamená, že převažovali pesimisté.
Zde je třeba upozornit: úroveň ESI v Polsku a České republice nelze přímo srovnávat. Výsledky spotřebitelských průzkumů jsou ovlivněny nejen skutečnými změnami jejich situace, ale také kulturními faktory – některé národy jsou prostě k černému vidění náchylnější než jiné. Změny ESI v průběhu času však lze analyzovat. Index spotřebitelského sentimentu na řece Visle je tedy aktuálně o 7 procentních bodů vyšší nad průměr z let 2004-2019 a na Vltavě jsou to 3 procentní body pod tímto dlouhodobým průměrem.
Negativní nálada u našich jižních sousedů je patrná i na výsledcích Eurobarometru, rozsáhlého průzkumu veřejného mínění v zemích EU. V posledním standardním Eurobarometru z jara 2024 20 % Čechů věřilo, že příštích 12 měsíců přinese zlepšení jejich života. V Polsku takové očekávání mělo 27 % respondentů. V odpovědi na otázku, který ze šoků z posledních let měl největší dopad na vnímání budoucnosti, Češi častěji než Poláci zmiňovali hospodářskou a finanční krizi (20 % oproti 15 %) a energetickou krizi (23 % oproti až 11 %)). Poláci ale mnohem častěji než Češi poukazovali na válku na Ukrajině.
Grzegorz Siemionczyk, hlavní analytik money.pl
Czechy już nie są regionalną enklawą dobrobytu. Czego mogą zazdrościć Polsce?
Od początku transformacji Czechy były najzamożniejszym krajem Europy Środkowo-Wschodniej. Tamtejsza gospodarka od kilku lat jest jednak w stagnacji, podczas gdy Polska się rozwija. Nie uchodzi to uwadze Czechów, którzy z niepokojem zauważają, że Polacy nie są już biedniejsi.
Latem tego roku czeskie media, w tym te największe, obiegła informacja, że przeciętna płaca w Polsce przewyższyła przeciętną płacę w Czechach. Na czeskich forach dyskusyjnych i w mediach społecznościowych wywołało to niemałą sensację. Czechy były pierwszym w regionie krajem, który Międzynarodowy Fundusz Walutowy zaliczył do grona gospodarek rozwiniętych. Jeszcze niedawno cieszyły się też statusem „Szwajcarii Europy Środkowo-Wschodniej“, czyli kraju, który budził największe zaufanie inwestorów zagranicznych. Polska od początku transformacji ustrojowej była krajem biedniejszym, o niższym poziomie życia.
Czesi nad polskim morzem
Wizerunek Polski w oczach południowych sąsiadów ewoluuje też pod wpływem tego, że w ostatnim latach wzrosło ich zainteresowanie wakacjami nad polskim morzem. Mieli więc okazję zobaczyć, jakie są warunki życia w Polsce. To m.in. konsekwencja poprawy infrastruktury drogowej nad Wisłą, w tym – ostatnio – otwarcia drogi ekspresowej S3. W tym roku, według wstępnych szacunków, nad polski Bałtyk przyjechało około 550 tys. Czechów, w porównaniu do 350 tys. w 2023 r. To ponad trzykrotnie więcej niż jeszcze w 2019 r., ostatnim roku przed wybuchem pandemii COVID-19, która doprowadziła do załamania w turystyce.
Dane, na które powoływały się czeskie media, porównując poziom płac w Polsce i Czechach, mogą jednak być mylące. Czy rzeczywiście nad Wisłą żyje się dziś bardziej dostatnio niż nad Wełtawą? Czy Polska przejęła od Czechów status najzamożniejszego państwa w regionie? A jeśli tak, jakie są tego przyczyny? Przyjrzymy się szerszemu katalogowi statystyk.
Co sprawia, że gospodarka uchodzi za wysokorozwiniętą?
Według klasyfikacji Międzynarodowego Funduszu Walutowego, który dzieli kraje na rozwinięte (zaawansowane) i rozwijające się, Czechy od 2009 r. są już w tej pierwszej grupie, Polska pozostaje zaś w drugiej. Ale, jak przyznaje waszyngtońska instytucja, podział nie jest oparty na twardych kryteriach, takich jak poziom PKB per capita. Przykładowo, dla Słowacji, Estonii, Litwy i Łotwy przepustką do grona gospodarek rozwiniętych było przyjęcie euro.
Gdyby opierać się tylko na PKB per capita – czyli wartości wytworzonych w kraju finalnych dóbr i usług w przeliczeniu na mieszkańca – Czechy są faktycznie na wyraźnie wyższym poziomie rozwoju niż Polska. W 2023 r. PKB per capita nad Wełtawą wynosił 29,2 tys. euro, a nad Wisłą zaledwie 19,9 tys. euro. Patrząc z tej perspektywy, Polsce jest bliżej do Rumunii (17 tys. euro) niż do Czech.
Przepaść jest nieco mniejsza, gdy skoryguje się te dane o różnice w sile nabywczej euro w obu krajach. PKB per capita z zachowaniem parytetu siły nabywczej (PPP) w Czechach wynosił w 2023 r. 34,9 tys. euro – co stanowi 92 proc. średniej unijnej – a w Polsce 30,1 tys. euro, czyli 79,4 proc. średniej unijnej. Ale różnica ta szybko maleje. W 2004 r., gdy kraje naszego regionu dołączały do UE, PKB per capita (PPP) w Polsce był o blisko połowę niższy niż średnio w UE, a w Czechach tylko o 20 proc. Luka rozwojowa między Polską a Czechami stopniała więc z 29 proc. średniej unijnej do niespełna 13 proc.
Pandemia była przełomem? Polska szybciej goni Czechy
Polsce dużą część dystansu do Czech udało się pokonać w ostatnich kilku latach. W latach 2010-2017 ten dystans się nawet zwiększał. Później zaczął się kurczyć, a zjawisko to przybrało na sile po wybuchu pandemii COVID-19. Jeszcze w 2019 r. różnica w PKB per capita (PPP) między Czechami a Polską wynosiła blisko 23 proc. średniej unijnej. To oznacza, że w trzy lata zmalała o 10 pkt proc., bardziej niż w poprzednich 15 latach.
Można to zobaczyć także w danych na temat poziomu realnego (liczonego w cenach stałych) PKB. W Polsce produkt krajowy, po oczyszczeniu z wpływu czynników sezonowych, w II kwartale tego roku był o ponad 13 proc. większy niż w IV kwartale 2019 r. Spośród „nowych państw UE“ szybszy wzrost gospodarczy odnotowała tylko Chorwacja (18,3 proc.). Gospodarka Czech urosła zaś o zaledwie 1 proc.
W tym czasie gospodarka strefy euro, według danych Eurostatu, wzrosła o 3,9 proc., Węgier o 5,7 proc., Słowacji i Łotwy o 6,1 proc., a Rumunii 7,3 proc. Realna zmiana PKB Litwy w podanym okresie wyniosła 9,1 proc., Słowenii 9,2 proc., a Bułgarii 9,9 proc.
Choć PKB na mieszkańca to popularna miara poziomu rozwoju gospodarczego kraju, nie zawsze jest dobrym wskaźnikiem jakości życia. Wzrost gospodarczy, mierzony PKB, nie musi bowiem bezpośrednio przekładać się na wzrost dochodów przeciętnego mieszkańca. Stąd właśnie pokusa porównywania wynagrodzeń.
Czy dochody Polaków są wyższe niż Czechów?
Czeskie media przywoływały w tym kontekście dane dotyczące przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw z raportu firmy doradczej Forvis Mazars. W Polsce wynosiło ono wówczas 1795 euro, a w Czechach 1779 euro. W poprzednich latach to Czesi stale byli najlepiej wynagradzani spośród nacji z Grupy Wyszehradzkiej (oprócz Polski i Czech obejmuje jeszcze Słowację i Węgry). Analitycy z Forvis Mazars wyliczali, że w Polsce w ciągu roku przeciętne wynagrodzenie wzrosło o 25 proc., a w Czechach tylko o 6 proc.
Te dane niewiele jednak mówią o faktycznych wynagrodzeniach Polaków i Czechów, a jeszcze mniej o ich całkowitych dochodach oraz ich sile nabywczej. Po pierwsze, sektor przedsiębiorstw (przy czym nie jest jasne, czy w obu krajach był tak samo zdefiniowany) to tylko wycinek gospodarki, a płace są tam zwykle wyższe niż w innych sektorach. Po drugie, mowa o wynagrodzeniach w ujęciu brutto. Po trzecie zaś, przeliczanie płac na euro jest wrażliwe na wahania kursów walut, które często nie mają bezpośredniego przełożenia na warunki życia ludności.
Oczywiście, z perspektywy Czechów, którzy wyjeżdżali za granicę, w tym do Polski, to, że ich przeciętna płaca w euro zmalała relatywnie do przeciętnej płacy w innych krajach, ma pewne znaczenie. Ale dla większości gospodarstw domowych – zarówno w Czechach, jak i w Polsce – liczy się to, ile za swoje dochody są w stanie kupić we własnym kraju. Na takie porównania pozwalają dane dotyczące tzw. dochodu ekwiwalentnego netto. Obejmują one ogół ludności – a więc nie tylko z pracy, ale też z emerytur i innych transferów społecznych – i uwzględniają fakt, że koszt utrzymania kolejnej osoby w gospodarstwie domowym jest niższy niż koszt utrzymania pierwszej osoby (skala ekwiwalentności nadaje pierwszej dorosłej osobie wagę 1, każdej kolejnej osobie w wieku powyżej 14 lat wagę 0,5, a każdemu młodszemu dziecku wagę 0,3; dochód czteroosobowej rodziny z dwójką dzieci w wieku poniżej 14 lat jest więc dzielony na 2,1, a nie na cztery).
Tak liczony medianowy (czyli taki, jaki uzyskuje środkowa osoba w rozkładzie dochodów) dochód per capita w Czechach wynosił w 2023 r. 16,2 tys. euro PPP, a w Polsce niemal 16,6 tys. euro PPP. Uwzględnienie parytetu siły nabywczej (PPP) oznacza, że ten medianowy dochód w Czechach wystarczyłby, aby kupić tyle, ile 16,2 tys. euro w Polsce. Jeszcze w 2019 r. statystyczny Czech uzyskiwał dochód o 13 proc. wyższy niż statystyczny Polak. W 2012 r. ta różnica wynosiła 19,5 proc., a w 2005 r. (starsze dane nie są dostępne) 60 proc. Te dane nie pozostawiają więc wątpliwości, że Czesi relatywnie do Polaków zubożeli, mimo że ich dochody w minionych dwóch dekadach nominalnie wzrosły o ponad 112 proc. Nad Wisłą medianowy dochód podskoczył bowiem znacznie mocniej: o niemal 250 proc.
Dobrobyt zależy od poziomu konsumpcji, a nie dochodów
Statystycy zalecają często, aby w ocenach dobrobytu koncentrować się nie na poziomie dochodów, ale na poziomie konsumpcji – i to z uwzględnieniem towarów i usług zapewnianych przez sektor publiczny. Poszczególne kraje różnią się bowiem zakresem usług, które mieszkańcom zapewnia państwo. Przykładowo, konsumpcja per capita w kraju, który ma wysokie podatki i szeroki zakres usług publicznych może być podobna jak w kraju, który ma niskie podatki i wąski zakres usług publicznych, nawet jeśli w tym pierwszym dochód netto (z powodu wysokich podatków) na mieszkańca jest niższy.
Taką miarą poziomu konsumpcji są obliczane przez Eurostat wskaźniki rzeczywistego spożycia indywidualnego (AIC). Obejmują one wszystkie prywatne wydatki konsumpcyjne i część wydatków publicznych (np. na służbę zdrowia, ale już nie na wojsko). W świetle tych danych poziom materialnego dobrobytu w Czechach jest wciąż wyższy niż w Polsce, ale tylko minimalnie, o 0,5 proc. Rzeczywiste spożycie indywidualne nad Wełtawą wynosiło w 2023 r. blisko 20,5 tys. euro PPP, a w Polsce niespełna 20,4 tys. euro PPP. Jeszcze przed pandemią COVID-19 Czesi wyprzedzali nas pod tym względem o około 15 proc., a w roku akcesji do UE o 26 proc. Te dane najlepiej pokazują, że Czesi mogą mieć uzasadnione poczucie, że przestają być najzamożniejszą nacją regionu.
Czechom szkodzą bliskie związki z Niemcami
Dlaczego w ostatnich latach Polska tak szybko goniła Czechy pod względem poziomu życia? Przyczyn jest kilka. Jedną z nich było to, że w reakcji na pandemię COVID-19 polski rząd zwiększył wydatki bardziej niż czeski. Jak tłumaczyli wtedy (w maju 2020 r.) ekonomiści z banku ING, polskiemu rządowi w sukurs przyszedł Narodowy Bank Polski, uruchamiając program skupu obligacji skarbowych i gwarantowanych przez skarb państwa o skali większej niż w jakimkolwiek innym kraju regionu (NBP w latach 2020-2021 skupił obligacje za 144 mld zł; zgodność tych operacji z prawem jest dziś przedmiotem badań sejmowej Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej). Narodowy Bank Czech utrzymywał bardziej konserwatywną politykę pieniężną, ograniczając się do obniżki stóp procentowych.
Różnice w polityce pieniężnej i fiskalnej sprawiły, że korona czeska po 2020 r. wyraźnie umocniła się wobec złotego. Była to jednak w praktyce kontynuacja trendu widocznego już wcześniej. Aprecjacja korony czeskiej trwała mniej więcej od połowy minionej dekady aż do 2023 r. W tym czasie waluta naszych południowych sąsiadów umocniła się wobec euro o około 20 proc., a wobec złotego – który wyraźnie osłabił się po wyborach prezydenckich w Polsce z 2015 r., które popchnęły jedną z agencji ratingowych do obniżenia oceny wiarygodności kredytowej kraju – o ponad 30 proc.
Jednocześnie już przed pandemią słabnąć zaczął niemiecki przemysł, w szczególności motoryzacyjny. A czeska gospodarka jest silniej włączona w niemieckie łańcuchy dostaw niż polska. Do Niemiec trafia 32 proc. czeskiego eksportu towarów i około 27 proc. polskiego eksportu, przy czym nasz eksport jest bardziej zdywersyfikowany branżowo. Słaba koniunktura nad Renem w połączeniu z aprecjacją korony mocno uderzyła w czeską gospodarkę.
Czesi pogrążeni w pesymizmie. Cierpi konsumpcja
Stagnacja gospodarki miała zaś negatywny wpływ na panujące w Czechach nastroje. Mimo tego, że w żadnym kraju UE stopa bezrobocia nie jest tak niska jak tam, a dochody gospodarstw domowych w ujęciu realnym nie zmalały, słaba koniunktura sprawiła, że Czesi stracili poczucie bezpieczeństwa ekonomicznego. To z kolei podkopało ich skłonność do wydatków. Widać to wyraźnie we wskaźnikach nastrojów konsumentów (ESI) obliczanych przez Komisję Europejską.
W Polsce we wrześniu ESI w sektorze gospodarstw domowych (KE monitoruje też nastroje w przemyśle, budownictwie, handlu itp.) wyniósł 1 pkt, w porównaniu do -1,5 pkt w sierpniu. To oznacza, że więcej konsumentów dostrzega poprawę swojej sytuacji finansowej i stanu gospodarki niż pogorszenie. W Czechach ten sam wskaźnik wynosił w zeszłym miesiącu -11,9 pkt, co oznacza, że przewagę mieli pesymiści.
Tu potrzebne jest zastrzeżenie: poziomu ESI w Polsce i Czechach nie można ze sobą bezpośrednio porównywać. Na wyniki ankietowych badań wśród konsumentów wpływają bowiem nie tylko faktyczne zmiany ich sytuacji, ale też czynniki kulturowe – niektóre nacje mają po prostu większą skłonność do czarnowidztwa niż inne. Można natomiast analizować zmiany ESI w czasie. I tak nad Wisłą wskaźnik nastrojów konsumentów jest obecnie o 7 pkt proc. powyżej średniej z lat 2004-2019, a nad Wełtawą jest o 3 pkt proc. poniżej tej długoterminowej średniej.
Minorowe nastroje u naszych południowych sąsiadów widać również w wynikach Eurobarometru, szeroko zakrojonego badania opinii publicznej w krajach UE. W ostatnim standardowym Eurobarometrze, z wiosny 2024 r., 20 proc. Czechów uważało, że najbliższych 12 miesięcy przyniesie poprawę w ich życiu. W Polsce takie oczekiwania miało 27 proc. respondentów. W odpowiedzi na pytanie, który z szoków z ostatnich lat najbardziej wpłynęły na postrzeganie przyszłości, Czesi częściej niż Polacy wymieniali kryzys gospodarczy i finansowy (20 proc. w porównaniu do 15 proc.) oraz kryzys energetyczny (23 proc. w porównaniu do 11 proc.). Polacy wyraźnie częściej niż Czesi wskazywali natomiast na wojnę w Ukrainie.
Grzegorz Siemionczyk, główny analityk money.pl